विकास उप्रेती (डि आर) कनकाई
झापा— कनकाई नगरपालिका–१ र २ को सीमामा फैलिएर बसेको जमुनखाडी सिमसार पछिल्ला वर्षहरुमा पूर्व–नेपालको प्रमुख भ्रमणस्थलको रूपमा द्रुत गतिले उदाउँदैछ।
एक समय स्थानीयवासीका लागि साधारण चरनभूमि र जलस्रोतको साधन मात्र मानिने यो क्षेत्र आज पर्यटन, जैविक विविधता र सामुदायिक संरक्षणको उत्कृष्ट नमुना बनेर पहिचान स्थापित गरिरहेको छ।
जंगलको शान्त आवरण, पोखरीहरूको नीलो तरल चमक, चराचुरुङ्गीको मधुर चिरबिराहट र स्वच्छ वातावरण—जमुनखाडीभित्र प्रवेश गर्ने जो–कोहीलाई मानौं क्षणभरमै शहरको भीड, धुलो र भागदौड पूर्ण रूपमा विस्मृत भएको अनुभूति हुन्छ।
स्थानीय युवाहरूको नेतृत्व, उपभोक्ता समूहको निरन्तर पहल तथा नगरपालिकाको योजनाबद्ध ध्यानले हाल सिमसारभित्र पर्यटक–अनुकूल पदमार्ग, सुरक्षित डुङ्गा–परिचालन, विश्रामस्थल, अवलोकन टावर, फुड–जोन जस्ता आकर्षणहरू थपिंदै गएकाले यहाँको पर्यटन सम्भावना झनै प्रशस्त बन्दैछ।
चराचुरुङ्गीको स्वर्ग : जैविक विविधताको अनुपम भण्डार
जमुनखाडीलाई धेरैले ‘चराचुरुङ्गीको नयाँ घर’का रूपमा पनि चिन्ने गर्छन्। सिमसार वरपर दर्जनौँ प्रजातिका स्थायी र प्रवासी पन्छीहरूको बासस्थान रहेको छ। बिहानको पहिलो किरणसँगै पोखरी छेउमा गुन्जिने चराहरूको धूनले वातावरण झनै सजीव र सुमधुर बन्न पुग्छ। विशेषगरी हिउँदे मौसममा बाहिरबाट आउने माइग्रेन्ट बर्ड का कारण यहाँ पन्छी–अवलोकन (बर्ड–वाचिङ) को विशाल सम्भावना छ, जसले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय प्रकृतिप्रेमीहरूलाई आकर्षित गर्ने क्षमता बोकेको छ।
सिमसार क्षेत्रभित्र पाइने दुर्लभ प्रजातिका चराचुरुङ्गी तथा सामुदायिक संरक्षणले जोगाइएका मौलिक वनस्पतिले जमुनखाडीलाई पूर्वाञ्चलको जैविक रत्नका रूपमा स्थापित गरिदिएको स्थानीयको धारणा छ।
पर्यटनले बढायो रोजगारी : स्थानीय अर्थतन्त्रमा नयाँ ढोका
जमुनखाडी हेर्न बाहिरबाट आउने आगन्तुकहरूको संख्या बढेसँगै स्थानीय नागरिकको दैनिक जीवनमा प्रत्यक्ष आर्थिक परिवर्तन देखिन थालेको छ। आगन्तुकहरूको आगमनले गाउँमा डुँगा सेवा, स्थानीय गाईड, खाद्य–पानी, हस्तकला बिक्री, परिकार केन्द्र जस्ता आयमूलक गतिविधि विस्तार भएका छन्। स्थानीय महिलाहरूले सञ्चालन गरेको होम–स्टे सेवा, घरमै तयार गरिने जैविक खाद्यपदार्थ तथा स्थानीय उत्पादनले लोकप्रियता कमाउँदै समुदायको आय–आर्जन र आत्मनिर्भरतामा ठोस योगदान पुर्याइरहेका छन्।
नगरपालिकाले पर्यटन विकासका योजनालाई प्राथमिकतामा राख्दै पूर्वाधार निर्माण, पदमार्ग विस्तार, वातावरणीय व्यवस्थापन तथा प्रचार–प्रसारमा समेत ध्यान केन्द्रित गरेपछि जमुनखाडी अब केवल प्राकृतिक स्थल मात्रै नभई स्थानीय समृद्धिको आधारभूत स्तम्भ बन्न लागेको छ।
सुरक्षा र संरक्षण : समुदायकै हातमा जगेर्नाको आधार
एक समय अव्यवस्थित बसोबास, जमिन मिच्ने प्रवृत्ति, फोहर–फाल्ने समस्या तथा चरन क्षेत्र अतिक्रमणका कारण जोखिममा परेको जमुनखाडी आज सामुदायिक नेतृत्वको सचेतता र संरक्षण अभियानका कारण पुनः जीवन्त बनेको छ।
संरक्षण कार्यमा सक्रिय स्थानीय समूहहरूले “जमुनखाडी हाम्रो पहिचान हो—यसको रक्षा हाम्रो जिम्मेवारी” भन्ने मन्तव्यलाई व्यवहारमै उतार्दै नियमित सफाइ, निगरानी र वृक्षारोपणलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्।
पर्यावरणविद्हरूका अनुसार जमुनखाडी जोगिनु भनेको केवल एउटा सिमसारको संरक्षण मात्रै नभई पूर्वाञ्चलको जल–स्रोत, जैविक विविधता र प्राकृतिक परिसंस्थाको दीर्घकालीन सुरक्षासँग जोडिएको विषय हो।
निष्कर्ष : पूर्वको प्राकृतिक उपहार, राष्ट्रको पर्यटन गौरव
विस्तारित सहर–बस्तीको भ्रमण थकाइमध्ये प्रकृतिसँग एकाकार भएर बस्न चाहने जो–कोहीका लागि जमुनखाडी सिमसार आज पूर्व नेपालको सबैभन्दा आकर्षक गन्तव्यका रूपमा उदाउँदैछ।
प्रकृति, पर्यटन र सामुदायिक सक्रियता एकसाथ जोडिएका उदाहरणीय स्थलका रूपमा जमुनखाडी अब कनकाईको मुटुभित्र लुकेको अद्वितीय प्राकृतिक उपहार बन्न पुगेको छ।
आगन्तुकको बढ्दो आकर्षण, स्थानीयको प्रतिबद्धता र संरक्षणको निरन्तरता रहिरह्यो भने जमुनखाडी सिमसार निकट भविष्यमा राष्ट्रिय पर्यटन नक्सामा चम्किने अगिल्लो नाम बन्नेमा कुनै दुईमत छैन।
